ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ, ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ, ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ

Η λέξη κατάθλιψη είναι μια όμορφη λέξη, αν την αναλύσεις. Περιέχει την θλίψη, που είναι άλλη μια όμορφη λέξη. Σημαίνει συντριβή, σύνθλιψη, ξεζούμισμα, όπως στίβεις ένα λεμόνι, όπως συνθλίβεις μιαν ελιά για να της βγεί το λάδι. Σε βαθμό κατά-, όπως λέμε "κατά-χλωμος", "κατά-κοπος", "κατά-μαυρος".

Η κατάθλιψη, λέει η Ψυχιατρική, είναι δύο ειδών. Η μια της μορφή είναι η μανιοκατάθλιψη, και η άλλη είναι η αγχώδης κατάθλιψη.

Η μανιοκατάθλιψη είναι μια ψύχωση, δηλαδή μια ασθένεια ψυχική μεν αλλά με βιοχημική αιτολογία, ανεξάρτητη από την "ψυχή", κάτι σαν σακχαρώδης διαβήτης της ψυχής, ας πούμε. Όπως ο διαβήτης οφείλεται σε διαταραχές της έκκρισης ινσουλίνης ή της ανταπόκρισης των κυττάρων στην ινσουλίνη, έτσι και η μανιοκατάθλιψη οφείλεται σε διαταραχές των νευροδιαβιβαστών, των ουσιών που εκκρίνονται από το σώμα και επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα το θυμικό. Επομένως τα αίτιά της είναι τεχνικά, συνήθως κληρονομικά, γραμμένα στο DNA. Η μανιοκατάθλιψη δεν οφείλεται σε καταστάσεις και γεγονότα, αν και φυσικά καταστάσεις και γεγονότα μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά το αν η καταθλιπτική ψύχωση θα εμφανιστεί ή όχι, λειτουργώντας σαν ασπίδα προστασίας ή αντίθετα σαν εκλυτικοί παράγοντες.

Από την άλλη μεριά, η αγχώδης κατάθλιψη (που είναι και πολύ πιό συνηθισμένη), είναι μία νεύρωση, και όπως όλες οι νευρώσεις, οφείλεται στο άγχος. Ο ορισμός του άγχους είναι SOS στις εξετάσεις της ψυχιατρικής, τον θυμάμαι ακόμα απ'έξω: είναι η αίσθηση ενός απροσδιόριστου, ασαφούς, επικρεμάμενου κινδύνου. Σε εφαρμογή ενός εγγενούς μηχανισμού άμυνας του εγώ μας, που λέγεται απώθηση, για να μην τρελλαθούμε μια κι έξω, προκειμένου να μην πονάμε την κάθε στιγμή, όλοι μας οι φόβοι, πραγματικοί ή φανταστικοί, όλα μας τα προβλήματα, όλες μας οι ματαιώσεις, απογοητεύσεις, αποτυχίες, ατυχίες, απώλειες, κουκουλώνονται όπως όπως, και βυθίζονται μέσα στην μεγάλη δεξαμενή του υποσυνείδητου. Αναδύονται όμως από αυτόν τον κρυφό βόθρο της ψυχής μας οι ατμοί της σήψης, που φτάνουν ως το συνειδητό και το δηλητηριάζουν. Αυτοί οι ατμοί είναι το άγχος.

Η αγχώδης κατάθλιψη είναι λοιπόν άμεσα συναρτημένη με τα γεγονότα της ζωής μας. Και σκεφτείτε ότι η αγχώδης κατάθλιψη είναι η απλούστερη μορφή νεύρωσης που μπορεί να μάς προκαλέσουν αυτές οι αναθυμιάσεις...

Η βασική όμως διαφορά των δύο μορφών κατάθλιψης δεν είναι η αιτίοπαθογένειά τους, ούτε η συχνότητά τους. Η σπουδαιότερη διαφορά τους αφορά το συναίσθημα. Ο ψυχωτικός καταθλιπτικός (=που υποφέρει από την κατάθλιψη-ψύχωση) χαρακτηρίζεται (όπως και ο σχιζοφρενής) από το ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ. Στην πλήρη εκδήλωση της νόσου, ο ασθενής δεν εκδηλώνει το παραμικρό συναίσθημα. Όλα του είναι παγερά αδιάφορα. Ακινητοποιείται κυριολεκτικά, δεν μιλά, δεν γελά, δεν φροντίζει τον εαυτό του (αυτό συμβαίνει φυσικά και στην αγχώδη κατάθλιψη). Τίποτα δεν τον ενδιαφέρει. Τίποτα δεν τον νοιάζει, τίποτα δεν τον αγγίζει, γεγονότα και καταστάσεις δεν του κάνουν ούτε κρύο ούτε ζέστη. Αν του συμπαρασταθείς, είναι σαν να συμπαραστέκεσαι σε έναν τοίχο. Δεν χρειάζεται κουβέντα, χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή. Prozac, you know... (σημείωση: τα φάρμακα του τύπου του Prozac χρησιμοποιούνται ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΑ μεν, ευρύτατα δε, και για την αγχώδη κατάθλιψη...)

Αντίθετα, ο καταθλιπτικός λόγω άγχους υποφέρει. Το συναίσθημά του γιγαντώνεται και αιμορραγεί. Ο καταθλιπτικός κλαίει. Οδύρεται. ΠΟΝΑΕΙ. ΣΥΝΑΙΣΘΑΝΕΤΑΙ. Αποζητά την ανθρώπινη επαφή, και ενίοτε την συμπόνοια. Και λέω ενίοτε γιατί εδώ υπάρχει μια βασική διαφορά ανδρών και γυναικών: οι άντρες όταν πέφτουμε σε κατάθλιψη συνήθως απομονωνόμαστε "στην σπηλιά μας" και δεν θέλουμε καμμιά επαφή, ώσπου μόνοι μας να γιατρέψουμε τις πληγές μας και να επανέλθουμε. Αν μας οικτίρεις είναι σαν να μας βρίζεις, η περηφάνια μας δεν μας επιτρέπει να αντλήσουμε ενέργεια από την λύπηση των άλλων. Κάτι που αντίθετα έχει απόλυτη ανάγκη μια γυναίκα. Την αυθόρμητη συμπαράσταση. Το χάδι. Την παρηγοριά. Από αυτήν την βασική διαφορά προκύπτουν καθημερινές παρεξηγήσεις που μπορεί και να διαλύσουν ζευγάρια (βλέπε το βιβλίο "Άντρες από τον Άρη, γυναίκες από την Αφροδίτη").

Φτάνω λοιπόν επιτέλους στο κυρίως θέμα μου. Μια πολύ καλή φίλη, και εξαιρετικός άνθρωπος, με ρώτησε πριν από λίγες μέρες τι κάνω όταν μελαγχολώ. Της απάντησα ότι αφού μείνω για μερικές ώρες ή μέρες μόνος στο σπίτι, βγαίνω έξω, μόνος μου, περπατώ, κάνω ποδήλατο στην πόλη ή στην φύση, μια κοντινή εκδρομή σε αγαπημένα μέρη με το αυτοκίνητο, πηγαίνω στο θέατρο, στο σινεμά, σε μια συναυλία... Ναι, "σπηλιά", θεραπευτική απομόνωση είναι και όλα αυτά, μια που τα κάνω ολομόναχος... Παράλληλα όμως βλέπω ανθρώπους, ανακατέυομαι με τους ανθρώπους, παίρνω μυρωδιά από την ζωή, βλέπω γύρω μου παιδιά και νέους που ανακαλύπτουν τον κόσμο (και δεν υπάρχει μεγαλύτερο ντοπάρισμα για την διάθεση κάποιου να ζήσει από την συναναστροφή με παιδιά και νέους, γι'αυτό και σπάνια οι εκπαιδευτικοί είναι καταθλιπτικοί), βλέπω παλιούς και αγαπημένους ή νέους τόπους, στην πραγματικότητα ή στο πανί του σινεμά... και ξαναγυρνώ σιγά σιγά στον κόσμο των ζωντανών. Εκεί θα έρθει η ώρα των πολύ αγαπημένων φίλων, τους οποίους ΕΓΩ πιθανόν θα προσεγγίσω και θα ζητήσω την συμβουλή τους, αν μού την προσφέρουν μόνοι τους θα είναι σαν να με λυπούνται, και, είπαμε...

Αλλά εγώ, είμαι από τον Άρη! Οι Αφροδισιανές (και οι Αφροδισιανοί) αντιδρούν αλλιώς. Αντί να απομονώνονται σε σπηλιές, αντίθετα, επιζητούν από την αρχή την παρέα και την υποστήριξη των φιλενάδων τους. Κάθε κουβέντα παρηγοριάς είναι για τις Αφροδισιανές μια ένεση ενέργειας. Κάθε χάδι είναι και ένα φάρμακο.

Φυσικά τα παραπάνω είναι γενικότητες, όχι μόνο πολλοί άνδρες συμπεριφέρονται "Αφροδισιανά" και το αντίστροφο, αλλά ο κάθε άνθρωπος σε κάποια στιγμή της ζωής του μπορεί να συμπεριφερθεί είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο. Οι περισσότεροι πάντως ακολουθούν σχετικά σταθερά τον έναν από τους δύο δρόμους, οι άντρες συνήθως τον Αρειανό , οι γυναίκες συνήθως τον Αφροδισιανό .

Σε χώρες όπου οι οικογενειακοί και φιλικοί δεσμοί είναι προβληματικοί, όπως στις ΗΠΑ για παράδειγμα, ψυχίατροι και οι ψυχολόγοι αναλαμβάνουν το ρόλο των φίλων και των κοντινών μας ανθρώπων, που είναι να μάς εμποδίσουν να πέσουμε σε κατάθλιψη, και αν πέσουμε να μας βοηθήσουν να βγούμε από αυτήν. Δεν είναι τυχαίο ότι και στην Ελλάδα το ίδιο συμβαίνει τα τελευταία χρόνια, όσο πιό πολύ γινόμαστε Δύση, τόσο πιό πολλοί τρέχουν στους ψυχιάτρους...

Μερικοί Αρειανοί δεν θα βγουν ποτέ από την σπηλιά τους. Οι περισσότεροι αυτόχειρες είναι άντρες. Οι περισσότεροι ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΟΙ αυτόχειρες, όχι δήθεν, ε;;;; Υπερπολλαπλάσιες γυναίκες απ'ότι άντρες φτάνουν στα νοσοκομεία - και φυσικά σώζονται - μετά από ατελείς "απόπειρες αυτοκτονίας". Θυμηθείτε, μια Αφροδισιανή πρέπει με κάθε μέσο να τραβήξει την προσοχή και την παρηγοριά. Να ασχοληθούν οι άλλοι μαζί της. "Προσέξτε με", είναι σαν να φωνάζει, όταν κάνει την θαατρική της δήθεν απόπειρα, "ασχοληθείτε μαζί μου, παρηγορήστε με"... Αντίθετα, πολύ περισσότεροι ΑΝΤΡΕΣ αυτόχειρες καταλήγουν σιωπηλά, χωρίς πολλές φανφάρες, συχνά χωρίς κανείς να το περιμένει, στον θάνατο... την υπέρτατη θεραπευτική σπηλιά του Αρειανού.

...Περπατώντας αργά στην προκυμαία
"υπάρχω;" -λες, κι ύστερα, δεν υπάρχεις...

Η Ζωή είναι ένα Δώρο. Ένα Δώρο που δεχόμαστε μόνο μια φορά. Ένα υπέροχο Δώρο, αλλά με ημερομηνία λήξης. Ένα Ταξίδι Χωρίς Επιστροφή, προς ένα προορισμό που είναι σε όλους γνωστός, για όλους κοινός: από το απέραντο σκοτάδι ερχόμαστε, προς το απέραντο σκοτάδι βαδίζουμε.
Παίζει κανέναν ρόλο η διαδρομή που θ'ακολουθήσουμε ενδιάμεσα; Υπάρχει λόγος να παρατείνουμε μια ζωή πόνου, αφού έτσι κι αλλιώς στο ίδιο Σκοτάδι, αργά ή γρήγορα, θα καταλήξουμε;