Νά'μαστε πάλι!
Δεν σας είπα χτες, φανταστικοί μου αναγνώστες (κυριολεκτικά φανταστικοί, αμφιβάλλω αν με διαβάζει κανείς), πως γράφω αυτόν τον καιρό ένα βιβλίο. Ο τίτλος του είναι "Ταξίδι χωρίς Επιστροφή" (ΤχΕ) , όπως και ο τίτλος αυτού του blog .
Η ονειρική παρουσία αριστερά, με αποχαιρέτησε στην Πύλη της Εξόδου, στην Αρχή του Δρόμου, θα ΄ήθελα πολύ να είναι εκεί και να με περιμένει όταν γυρίσω, πράγμα λίγο παράδοξο, αφού το δήλωσα από την αρχή ότι πρόκειται για ένα Ταξίδι Χωρίς Επιστροφή.
Από τότε που ξεκίνησα, πριν κάμποσο καιρό, έχω ήδη προχωρήσει αρκετά, αλλά περισσότερα θα σας πω σιγά σιγά, υπάρχετε δεν υπάρχετε, ακούτε δεν ακούτε. Για την ώρα, να τι έγραψα χτες και σήμερα (αν και δεν τα επεξεργάστηκα ακόμα, θεωρήστε το σαν μια πρώιμη μορφή του τελικού κειμένου).
Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΜΑΤΟΣ
Ενώ ο ελεύθερος Έλληνας ήταν Πολίτης, που σημαίνει ότι μέσα στην Πόλη του είχε φωνή, αμφέβαλλε και συμμετείχε, ο ελεύθερος Ρωμαίος λεγόταν βέβαια τυπικά «πολίτης», αλλά ουσιαστικά δεν ήταν παρά ένας υπήκοος (που βγαίνει από το υπακούω). Ειδικά από τότε που η Ρώμη έγινε και επίσημα Αυτοκρατορία. Σαν υπήκοος, όφειλε να αποσυνδέει τον εγκέφαλό του, να σιωπά, και να υπακούει τις Αρχές. Η ανταμοιβή του για αυτή του την στάση, ήταν η Pax Romana, δηλαδή η Ρωμαϊκή Ειρήνη, δηλαδή καθόλου άσχημα, αν σκεφτείς τους αέναους πολέμους των Ελλήνων, και όχι μόνο των Ελλήνων, πριν από την Ρωμαϊκή κατάκτηση. Pax Romana, εκτός από (σχετική) ειρήνη στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας και (σχετική) ασφάλεια από εξωτερικές επιδρομές, σήμαινε πρακτικά δύο πράγματα: Άρτο, από την μιά, δηλαδή και πάλι καθόλου άσχημα, Θεάματα, από την άλλη…
Άρτος και θεάματα, η συνταγή της Αρχαίας Ρώμης για το κουκούλωμα κάθε προβλήματος. Η Νέα Παγκόσμια Ρώμη του 2005 προς 2006 τα ξέρει καλά, όλα αυτά τα αρχαία κόλπα. Για το θέμα του Άρτου, για την κοινωνία της θεοποιημένης Κατανάλωσης, είπαμε (*). Όσον αφορά τα θεάματα τώρα, είναι φανερό ότι αυτά δεν προσφέρονται τόσο σαν αντάλλαγμα για την πειθήνια και δεκτική στάση των πολιτών-υπηκόων, όσο σαν μέσο διαμόρφωσης συνειδήσεων και ελέγχου των μαζών.
Να είσαι φιλήσυχος, σού λέει, εργατικός, υπάκουος, τι δουλειά έχεις να συμμετέχεις, σού λέει, στα πολιτικά, άσε εμάς να καθαρίζουμε για εσένα, εσύ χρειάζεται μόνο να πηγαίνεις στις κάλπες και να μας ψηφίζεις, όταν σου λέμε. Στο ενδιάμεσο, μην πολυκυκλοφορείς άσκοπα έξω και αρπάξεις και καμμιά γρίππη των ορτυκιών και των κινέζικων μανιταριών. Τι το θες να βγαίνεις συνέχεια έξω και να ταλαιπωρείσαι; Θα βγαίνεις μόνο για την δουλειά και τα ψώνια, τα θεάματα άσε τα σ’εμάς. Θα σου δώσουμε πλουσιοπάροχα θεάματα, να έχεις να βλέπεις για εξακόσιες εικοσιδύο ζωές: δεκαεφτά κανάλια Supersport, τριαντατέσσερα με τσόντες, πεντέξι reality να βγάζεις το άχτι σου, και από ένα κουτσομπολοχώρι σε κάθε κανάλι να περνάει το απόγευμα με ζουμερά ξεκατινιάσματα. Κάτσε λοιπόν σπίτι σου και βλέπε τηλεόραση, κι άμα είσαι ανήσυχος πολιτικά, θα σε καλύψουμε περιφερόμενοι εκ περιτροπής και από τον Χατζηνικολάου στον Ευαγγελάτο, από τον Τριανταφυλλόπουλο στον Κουίκ, θα διαπληκτιζόμαστε τάχα για να γίνει το όλο θέαμα πιο ενδιαφέρον, και θα μας κριτικάρουν αν χρειαστεί ο Κακαουνάκης και ο Τράγκας. Εσύ δεν χρειάζεται να σηκώσεις ούτε το ακουστικό του τηλεφώνου σου, όλα σε αυτήν την «Δημοκρατία» λειτουργούν αυτόματα, στον αυτόματο πιλότο. Εσύ μόνο θα πηγαίνεις στις κάλπες κάθε τέσσερα χρόνια να παίζεις με τα χαρτάκια και τα φακελάκια και να χαίρεσαι φάση, να νοιώθεις σπουδαίος, και να νομίζεις και ότι ασκείς κάποια εξουσία.
Με την αδρανοποίηση/εξουδετέρωση/ευνουχισμό του πολίτη και την μετατροπή του σε αποχαυνωμένο καναπεδόβιο, εξυπηρετείται ένας διπλός στόχος της Νέας Παγκόσμιας Ρώμης. Πρώτον, δεν κινδυνεύει η ρέουσα τάξη πραγμάτων και οι κατευθύνσεις της, που καθορίζονται από αυτούς που λυμαίνονται τους κύκλους της κάθε είδους εξουσίας, αφού αποδυναμώνεται και εξουδετερώνεται κάθε πιθανή αντίδραση και συνειδητοποίηση, μια που αυτοί που θα μπορούσαν ΕΝΕΡΓΑ να παρέμβουν, να επέμβουν, να συμμετέχουν, εμείς δηλαδή, οι πολίτες, είμαστε πολύ απασχολημένοι να καθόμαστε μπροστά σε οθόνες, χαζεύοντας εικόνες. Αυτό γίνεται με τρόπο που να δίνει την ψευδαίσθηση στους Θεατές ότι συμμετέχουν στην δράση, θυμάστε εκείνα τα ανέκδοτα για τις γιαγιάδες που καλησπερίζουν τους εκφωνητές των ειδήσεων και κάθονται* όσο γίνεται πιο περιποιημένες μπροστά στο γυαλί – *πήγα να γράψω «εμφανίζονται», πόσο βαθιά είναι η υποβολή της παραπλάνησης. Μην γελάτε με τις εν λόγω γιαγιάδες, όλοι λίγο ή πολύ έχουμε αυτήν την ψευδαίσθηση ότι ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΜΕ, όταν καθόμαστε μπροστά στην κινούμενη εικόνα. Τα πράγματα είναι παρόμοια, αν και λίγο καλύτερα, για όσους χρησιμοποιούν πιο διαδραστικές (interactive) μορφές επικοινωνίας, όπως το internet – usenet, αν και πάλι η παρέμβαση του χρήστη στα τεκταινόμενα είναι ελάχιστη, σε σχέση με αυτήν που θα μπορούσε να επιτύχει με την φυσική του (σωματική) παρουσία στα κέντρα ή στα απόκεντρα λήψης αποφάσεων, όπου θα μπορούσε πρόσωπο με πρόσωπο να εκφραστεί και να συν-αποφασίσει.
Το δεύτερο μεγάλο κέρδος για την Νέα Παγκόσμια Ρώμη από την χρήση του Θεάματος σαν μέσο εξουδετέρωσης του πολίτη, είναι ότι αυτό γίνεται με χάδι, και όχι με μαστίγιο, άρα ο εξουδετερωθείς όχι μόνο δεν παίρνει χαμπάρι τι ακριβώς του συμβαίνει, αλλά το ευχαριστιέται κιόλας, και ο ευχαριστημένος σκύλος είναιακόμα πιο πειθήνιος και αφοσιωμένος, αν είναι δε και χορτάτος, ακόμα καλύτερα για τον Αφέντη... Που με κολακείες, δωροδοκίες, υποβολή, υπερβολή, παραπλάνηση και διάφορες άλλες πιο προχωρημένες τεχνικές, παρασύρει τον Υπήκοο στην ψευδαίσθηση ότι συμμετέχει στην άσκηση της εξουσίας, δίνοντάς του έτσι και την ικανοποίηση της συμμετοχής, που είναι η ηθική ανταμοιβή της ανάγκης να εκτελέσει το καθήκον του Πολίτη, θυμηθείτε και τον Περικλή στον «Επιτάφιο» τι έλεγε (*). Είναι σαν να δείχνεις σε κάποιον ένα πλούσιο γεύμα στην τηλεόραση και να τον πείθεις έτσι ότι έφαγε του σκασμού. Αυτήν την πείνα για συμμετοχή στα κοινά την έχουμε έμφυτη όλοι οι άνθρωποι, είμαστε κοινωνικά ζώα, και διψάμε για συμμετοχή στην κοινωνία των ανθρώπων. Η εικονική συμμετοχή, μέσω της τηλεόρασης, είναι βέβαια σωτήρια για ανθρώπους λιγότερο ή περισσότερο αποκλεισμένους, σε μακρινά χωριά, ηλικιωμένους, ανάπηρους. Είναι όμως καταστροφική για αυτούς που θα μπορούσαν και κυρίως θα έπρεπε να συμμετέχουν, αλλά δεν το κάνουν, γιατί παρασύρονται επίτηδες να νομίζουν ότι βλέποντας τις ειδήσεις, πάει, έκαναν το χρέος τους. Δεν έκαναν όμως τίποτα. Το στομάχι είναι στο τέλος άδειο, κι ο εγκέφαλος επίσης.Για να αποκλειστεί το ενδεχόμενο οι πιο έξυπνοι ή οι πιο δραστήριοι να καταλάβουν την απάτη, μπαίνουν στην μάχη ακόμα δύο όπλα: Η σάτιρα και η εξίσωση. Η σάτιρα λειτουργεί σαν υπέρτατο καταπραϋντικό: Γελάς με αυτό που βλέπεις να γελοιοποιείται, περιλαμβανομένου και του εαυτού σου, και το ενεργητικό γέλιο εκλαμβάνεται σαν δράση, και επομένως δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτε άλλο, αντέδρασες, πάει, και ας μην έκανες τίποτα. Για παράδειγμα, ο Μητσικώστας είχε βγάλει τότε που ανθούσαν τα στημένα παιχνίδια με τις δήθεν διαφορές ένα σκετς, όπου φαινόταν ξεκάθαρα, ακόμα και για όποιον δεν το είχε καταλάβει ως τότε, ή είχε κάποιες αμφιβολίες, ότι η όλη ιστορία είναι απάτη. Γελούσες, θύμα, ήταν αστείο να βλέπεις να αποκαλύπτεται επίσημα το πασίδηλο, και μετά δεν έκανες τίποτα για να καταγγείλεις την απάτη, αφού ο Μητσικώστας σε έπεισε ότι όλα είναι ήδη γνωστά και φανερά. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που συνεχίστηκαν ανενόχλητες αυτές οι εκπομπές για χρόνια ακόμα! Θα μού πεις, και τι να έκανα δηλαδή, να πήγαινα να ζητούσα ο ίδιος τα ρέστα από τον Χρηστίδη; Να τηλεφωνήσω στην ά-Χρηστίδη Αστυνομία; Στον Εισαγγελέα;
Εγώ το έκανα. Πήρα στην αστυνομία, μού είπαν ότι αρμόδιος είναι ο εισαγγελέας υπηρεσίας, αλλά δεν θα τον ειδοποιούσαν ποτέ φυσικά για κάτι τέτοιο, είχαν άλλα πολύ πιο επείγοντα, έψαξα να τον βρώ μόνος μου, κάτι τηλέφωνα που δεν απαντούσαν ποτέ, απογοητεύτηκα και τα παράτησα. Θα μου πεις, δική μου και δική σου δουλειά ήτανε να σταματήσω τον Χρηστίδη; Ναι, δική μας δουλειά ήτανε! Όπως δική μας υποχρέωση είναι να ελέγχουμε κάθε ώρα και στιγμή τους λογής λογής άρχοντες που μας κυβερνούν, την εκτελεστική εξουσία, Κυβέρνηση, Αστυνομία κτλ, την Νομοθετική εξουσία, τους Βουλευτές που εμείς εκλέγουμε για να μας αντιπροσωπεύσουν, τους Δικαστές, που για λογαριασμό μας έχουν αναλάβει την απονομή της Δικαιοσύνης, και όλες τις Υπηρεσίες, που υπάρχουν για να μας υπηρετούν, το λέει και το όνομά τους. Και είμαστε υποχρεωμένοι να τους ελέγχουμε, όλους αυτούς, ΚΑΘΕ στιγμή. Όχι όταν το θυμηθούμε, ή όταν θα γίνει η στραβή. Ούτε και μπορούμε να επαναπαυόμαστε και τα περιμένουμε ΟΛΑ από «το Κράτος», ακόμα και αν υποθέσουμε ότι αυτό λειτουργεί ρολόι. Γιατί το Κράτος, είμαστε εμείς. Ποιός θα μας Φυλάξει, εμάς, το Κράτος μας, από τους Φύλακες του Κράτους; Οι ίδιοι οι Φύλακες; Φυσικά όχι. Ο ρόλος αυτός είναι δικός μας. Εμείς, οι Ενεργοί Πολίτες, θα διασφαλίσουμε την ομαλή λειτουργία της Κοινωνίας μας, και αν δεν το κάνουμε, που ΔΕΝ το κάνουμε, απλά η Κοινωνία ΔΕΝ θα λειτουργεί ομαλά, που ΔΕΝ λειτουργεί ομαλά. Δεν είναι συμμετοχή να βγαίνεις όταν έρχεται η κάμερα και να ωρύεσαι για την ανυπαρξία, λέει, του Κράτους. Σαν όλους αυτούς τους Μούρτζουφλους που σε κάθε νεροποντή βγαίνουν και καταγγέλουν, καταγγέλουν, καταγγέλουν. Σε ποιόν όμως καταγγέλουν, και τι; Το’πιασες, αναγνώστη, στο κενό καταγγέλουν, στην κάμερα της τηλεόρασης, και τα κανάλια τους προβάλλουν με τις ώρες, ξανά και ξανά, «αγανακτισμένος πολίτης» λέει από κάτω, για να τους δεις κι εσύ, να συμφωνήσεις και να επαυξήσεις, να ησυχάσεις που γίνονται ο καταγγελίες και όλα είναι σε καλό δρόμο και πάνε καλά, και ας μην έχει γίνει απολύτως τίποτα, κι ας πάνε όλα στραβά, όπως και πριν, και ατράνταχτη απόδειξη η επόμενη θεομηνία, όπου συμβαίνουν και πάλι ακριβώς τα ίδια. Και ξαναβγαίνουν στα κανάλια και ξανακαταγγέλουν αγανακτισμένοι οι «αγανακτισμένοι πολίτες». Αλλά τι και ποιόν και σε ποιόν καταγγέλουν; Τι περιμένεις να καταγγείλουν δηλαδή; Την «ολιγωρία του Κράτους» θα καταγγείλουν, λες και μόλις γύρισαν μετανάστες από την Ελβετία και ανακάλυψαν τι εστί Ελληνικό κράτος. Σιγά μην καταγγείλουν τον εαυτό τους, κι ας ψήφισαν τον πιο άχρηστο και πιο διεφθαρμένο βουλευτή και δήμαρχο, που ήταν όμως φυσικά ο πιο κατάλληλος για να τους κάνει τα άνομα χατήρια τους (των «καταγγελόντων»), κι ας καταπάτησαν ή αγόρασαν από τον καταπατητή το πρώην δάσος, νυν καμένο οικόπεδο, κι ας έχτισαν, αυθαίρετα ή όχι, μέσα στο ρέμα, αυτοί που τώρα ωρύονται για την «ανυπαρξία του Κράτους» στην πλημμύρα της πρώτης καταιγίδας, κι ας χρησιμοποίησαν κάθε μέσο για να νομιμοποιήσουν τα παράνομα ή για να τα καλύψουν με μαγική σκόνη που τα κάνει αόρατα στα μάτια του Νόμου. Αντί γι’αυτό όμως ο Διεφθαρμένος Διαπλεκόμενος Μετα-Πολίτης βγαίνει με το θράσος του κυνισμού του και απαιτεί από το κράτος να υπερασπίσει τις πράξεις του και τις παραλείψεις του και τις πιθανές παρανομίες του και τις συνέπειες όλων αυτών. Ποιος θα τον σταματήσει, κι αυτόν και το διεφθαρμένο Κράτος, αν όχι εγώ κι εσύ, οι Συνειδητοί και Ενεργοί Πολίτες; Ποιος θα καθαρίσει το πεζοδρόμιό μου από το χιόνι, αν όχι εγώ; Περιμένω από το Κράτος να μού σφουγγαρίσει το σαλόνι μου; Γιατί να περιμένω να καθαρίσει την υδρορροή μπροστά στο σπίτι μου, και να μην κουνάω το δαχτυλάκι μου αν δεν γίνει η νεροποντή και δεν πνιγεί το σύμπαν, οπότε και πάλι, θεωρούν μερικοί ότι το καθήκον τους εξαντλείται στις καταγγελίες στην κάμερα… Ας έπαιρνε ο καθένας ένα φτυάρι και ας καθάριζε ο ίδιος την πόρτα του.
Μα πού ζεις ρε φίλε, ονειρεύεσαι, θα μού πεις. Μπορεί και να ονειρεύομαι. Αλλά το ότι μια τέτοια συμπεριφορά στην Ελληναδιά φαίνεται τόσο εξωπραγματική και αφύσικη, έχει να κάνει με την τελείως διαστροφική νοοτροπία που έχουμε σε αυτήν την έρημη χώρα για κάθε τι δημόσιο, λες και ό,τι βρίσκεται έξω από την πόρτα μας ανήκει ακόμα στην βδελυρή και επάρατη Οθωμανική Αυτοκρατορία, και αξίζει μόνο την περιφρόνηση, την αδιαφορία μας, και το μένος μας. Ποτέ δεν κατάλαβα πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος που δεν θα πετούσε ποτέ ένα αναμμένο τσιγάρο ή ένα κουτί αναψυκτικού στο πάτωμα του σπιτιού του, να το πετάει με τόση ευκολία από το παράθυρο του αυτοκινήτου του ή περπατώντας στον δρόμο μπροστά στην πόρτα του. Αν φράξει ο νεροχύτης σας φωνάζετε την αστυνομία; Γιατί σας είναι τόσο μα τόσο δύσκολο να καθαρίσετε λίγο μια υδρορροή που βλέπετε ολοκάθαρα ότι έχει φράξει, ή έστω να πάρετε ένα τηλέφωνο στον Δήμο, αν δεν μπορείτε μόνος σας να το ταχτοποιήσετε, και μόνο κοιτάτε, κι ας έρχεται καταιγίδα, κι ας πλημμύρισε πέρσι τέτοιον καιρό η γειτονιά. Γιατί άραγε σας είναι πιο εύκολο αντί να κάνετε το παραμικρό, να περιμένετε να βρέξει, να πλημμυρίσει το σύμπαν, να γίνει η ζημιά, και μετά να καταγγείλετε, κατόπιν εορτής, το «κράτος» και την αδιαφορία του; Στις πολιτισμένες χώρες της άλλης επάρατης Αυτοκρατορίας, της Δύσης, ο πολίτης έχει συναίσθηση κοινωνικής ευθύνης, και αντί να κάθεται στο χαζοκούτι να βλέπει άπρακτος τα «ακραία καιρικά φαινόμενα» (που παλιά BTW λεγόταν καταιγίδες και άνεμοι και χιόνια ή απλά χειμώνας) να φτάνουν στην πόρτα του, ανοίγει την πόρτα του, ελέγχει τις σχάρες απορροής των υδάτων να δει μήπως έχουν φράξει, αντί να φωνάζει τις κάμερες για να φωνάξει στις κάμερες, αν έχει χιονίσει πολύ, καθαρίζει με ένα φτυάρι το πεζοδρόμιο έξω από το σπίτι του, όχι μόνο για να μην τσακιστεί ο Άλλος που περνάει, αλλά και για το δικό του το συμφέρον, γιατί θέλει και αυτός με την σειρά του όταν θα πάει κάπου, να μην τσακιστεί, αφού ο Άλλος που περνάει τώρα από το ασφαλές πεζοδρόμιο μπροστά στο δικό μου σπίτι, θα πάει κι αυτός να καθαρίσει το δικό του κομματάκι, μπροστά από το δικό του σπίτι. Και ξέρει πως όλοι οι Άλλοι μαζί, εμείς είμαστε το Κράτος, και όχι οι υπάλληλοι του Δήμου, που τελευταία στιγμή κι αυτοί θα τρέχουν, και φυσικά δεν θα προφταίνουν.Γιατί δεν τα προωθεί σαν νοοτροπία το Κράτος όλα αυτά, στα σχολεία και στα Μέσα; Γιατί δεν προωθεί την συμμετοχή στην πολιτική, στην κοινωνική ζωή, τον δημόσιο διάλογο, γιατί δεν προωθεί μηχανισμούς Άμεσης Δημοκρατίας και Ελέγχου; Για τον ίδιο λόγο που δεν προωθεί τον μαζικό αθλητισμό, αλλά θρέφει και κανακεύει το Τέρας του Πρωταθλητισμού με κάθε μέσο, θεμιτό και αθέμιτο, θυμηθείτε την «περίπτωση» Τζέκου/Κεντέρη/Θάνου, που δεν είναι παρά η κορυφή ενός πολύ-πολύ βρ΄ψμικου διεθνούς παγόβουνου, θυμηθείτε τις απίστευτες διαπλοκές της κάθε ΠΑΕ. Δεν τα ξέρουν αυτά οι κρατούντες; Μα είναι δυνατόν να μην τα ξέρουν; Εξακολουθούν όμως να προωθούν και να στηρίζουν τον Πρωταθλητισμό για δύο πολύ βασικούς λόγους. Πρώτα πρώτα γιατί είναι πολύ επικερδής γι’αυτούς, και οικονομικά και όσον αφορά το παιχνίδι της Δύναμης που παίζουν μεταξύ τους. Δεύτερον, γιατί είπαμε, το ζητούμενο γι’αυτούς, αυτό που τους συμφέρει να προσφέρουν στις μάζες, δεν είναι η συμμετοχή, αλλά το θέαμα. Τι τον θέλεις, αν είσαι διεστραμμένη και διεφθαρμένη εξουσία, τον μαζικό αθλητισμό, βάλε τους καλύτερα όλους να εκτονωθούν στα γήπεδα και στις τηλεοράσεις, να ξοδέψουν την ενέργεια τους για την ομαδάρα ή για την Εθνικάρα ή και για τους Πρωταθλητές των Ολυμπιακών. Αν τους βοηθούσες και τους έσπρωχνες όλους να αθληθούν, να δράσουν αντί να παρακολουθούν, τι καταστροφή για την Παγκόσμια Νέα Ρώμη! Όλοι θα ήταν πιο υγιείς σωματικά, άρα και ψυχικά (νους υγιής εν σώματι υγιή), θα είχαν πιο καθαρό μυαλό, και θα ήταν επομένως πολύ επικίνδυνοι. Επίσης, αν είχαν κίνητρο και χρόνο και βούληση να συμμετέχουν αντί να παρακολουθούν, θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να τους χειραγωγήσεις, δεν θα ήταν προβατάκια, μαντρωμένα σε μαντριά οπαδών ποδοσφαιρικών ομάδων, πολιτικών κομμάτων, τραγουδιστών και παικτών του Fame Story.
Με όλους αυτούς τους τρόπους, και ας σημειωθεί, με δικά σου έξοδα, διασφαλίζεται, φορολογούμενέ μου πολίτη, η απρόσκοπτη και ανενόχλητη ελευθερία της άρχουσας τάξης, όλων αυτών των κρατικοδίαιτων και των λυμαινομένων την παραοικονομία μας «επώνυμων» ανθρώπων δηλαδή, που είναι οι περισσότεροι γνωστοί, και μη εξαιρετέοι, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, επιχειρηματίες, ιεράρχες, συγγραφείς, τραγουδιστές, στους κύκλους και στην τάξη των οποίων πάρα πολύ δύσκολα μπορεί κάποιος να εισχωρήσει έξωθεν, και αν ακόμα εισχωρήσει, και γίνει ένας από αυτούς, πρέπει αμέσως να γίνει και ίδιος με αυτούς… εξασφαλίζεται έτσι παράλληλα και η δική σου σκλαβιά, άνθρωπε, που γελάς με τον εαυτό σου, μπορεί και να ξέρεις τι συμβαίνει, αλλά ξορκίζεις κάθε αντίδραση με τρόμο, και επαναπαύεσαι στην δήθεν ασφάλεια των διανοητικών αλυσίδων και των μαντριών. (*χρήμα πώς μπορεί κανείς να πλουτίσει)Μα τι λες άνθρωπέ μου, σε ακούω να μου απαντάς, παραλογίζεσαι, ή έστω τα παραλές, είναι δυνατόν να γίνεται μια τέτοια μαζική εξαπάτηση και να μην το παίρνει χαμπάρι κανείς; Είναι και παραείναι και συμβαίνει σε μαζική κλίμακα γύρω μας. Επιτρέψτε μου να σας διηγηθώ ένα περιστατικό μαζικού υπνωτισμού, σε μικρή βέβαια κλίμακα, που έζησα ο ίδιος στο Λονδίνο πριν μερικά χρόνια.
Βολτάριζα στο πολυάνθρωπο κέντρο της πόλης, στην καρδιά της αγοράς, όταν ένας παγωμένος κακομοίρης στην γωνιά ενός δρόμου μου έδωσε ένα φέιγ-βολάν που μιλούσε για πάμφθηνες, εξωπραγματικά φτηνές, ηλεκτρικές συσκευές, τότε ακόμα δεν είχαν εισβάλει τόσο πολύ οι Κινέζοι και τα ηλεκτρικά/ηλεκτρονικά ήταν ακόμα πολύ ακριβά. Κάτι είχα στο μυαλό μου να αγοράσω, και πήγα στην διεύθυνση που έλεγε το χαρτί, και μπήκα σε μια μακρόστενη αίθουσα, που στο βάθος της στενής πλευράς είχε ένα υπερυψωμένο βάθρο, από άκρη σε άκρη, γεμάτο με κουτιά από βίντεο, στερεο-φονικά, γουώκμαν, τοστιέρες, μίξερ, τηλεοράσεις, και πάμπολλες άλλες ακριβές μικροσυσκευές και ηλεκτρονικά καλούδια. Παράδοξο πρώτο, για ένα καθαρό και παρατηρητικό μάτι, πολλά από τα κουτιά έδειχναν φθαρμένα και ταλαιπωρημένα, όχι όπως θα τα περίμενε κανείς σε μια αποθήκη με πολλή δουλειά.Η πολλή δουλειά ήταν οι τουρίστες και περίεργοι που μαζευόμασταν συνέχεια, μέχρι που η αίθουσα γέμισε ασφυκτικά με όρθιους και η – μικρή – πόρτα έκλεισε. Γύρω γύρω υπήρχαν πεντέξι «μαντρόσκυλα» – άνθρωποι της επιχείρησης με walkie-talkie.Εμφανίζεται λοιπόν κάποια στιγμή ένας τύπος πάνω στο βάθρο, με μικρόφωνο και ακουστικά, και αρχίζει να κραυγάζει εμάς τους από κάτω πως τέρμα τα ακριβά ηλεκτρονικά, και πως τώρα αυτός θα μας σώσει, θα μας δώσει όλα αυτά που βλέπουμε και άλλα πολλά που θα δούμε σε τρελλές τιμές, θα μας σώσει από τη ακρίβεια, θα μας πουλήσει ότι λαχταράμε σε εξωπραγματικές τιμές, το ένα εκατοστό της αληθινής τους αξίας, όπως υπόσχεται το διαφημιστικό. Παράδοξο δεύτερο, ήταν ασυνήθιστα επιθετικός για πωλητής, εγώ προσωπικά ένιωσα σαν να μας βρίζει, ενώ συνήθως οι πωλητές κολακεύουν και καλοπιάνουν τους πελάτες τους. Αυτός μόνο που δεν έβγαλε μαστίγιο να μας μαστιγώνει όσην ώρα μας γαύγιζε για τα προιόντα του.Αρχίζει λοιπόν να μας παρουσιάζει κάποια από τα πιο ακριβά προϊόντα, χωρίς να τα βγάζει από τα κουτιά, λες και ήταν τα πετράδια του Στέμματος, ακατάλληλα για να τα πιάσουν τα δικά μας – του κοινού – μιαρά χέρια. Ανάμεσα σε δύο πολύτιμα κουτιά, βγάζει μια φουσκωτή μαύρη σακούλα σκουπιδιών, και ρίχνει μέσα μια τράπουλα, δυό κασέτες, τρία στυλό, και κάτι ακουστικά του δίφραγκου, και την βγάζει σε δημοπρασία. Ποιος δεν θα έδινε, λέει, πέντε λίρες για αυτήν την σακούλα; Και ώ του θαύματος, το μαύρο σακούλι των σκουπιδιών με τα φτηνά μπιχλιμπίδια γίνεται ανάρπαστο! Δεκάδες χέρια υψώνονται με πεντόλιρα (περίπου οκτώ ευρώ), για να πάρουν αυτό που αξίζει πεντέξι ευρώ το πολύ! Ρίχνει δυο τρία πράγματα μέσα σε μια άλλη σακούλα, σηκώνει την σακούλα ψηλά, ποιος δεν θα έπαιρνε την σακούλα αυτή με τα τόσα «πολύτιμα» δώρα για είκοσι λίρες, λέει, και τα εικοσάλιρα ανεμίζουν στα χέρια των φρενιασμένων αγοραστών. Σκοτώνονται οι πελάτες ποιος θα πρωτοπάρει την πολυπόθητη σακούλα, ο τύπος ανεβάζει ακόμα περισσότερο τον τόνο της φωνής του και την ταχύτητα των κινήσεών του, οι σακκούλες γεμίζουν τώρα αστραπιαία με φτηνοπράγματα και φεύγουν μαζικά, και τα ποσά που δίνει το αφιονισμένο πλήθος ανεβαίνουν, πενήντα λίρες, εκατό λίρες, για πράγματα πολύ κατώτερης αξίας, που ούτε προλαβαίνουν να δουν οι επίδοξοι αγοραστές, που αφηνιασμένοι στριμώχνονται να φτάσουν στην πρώτη σειρά, να πάρουν ό,τι νά’ναι. Ενδιάμεσα από τις μαύρες σακούλες, μας επιδεικνύει πού και πού και κανένα αληθινό ηλεκτρονικό, κανένα cd-player, κανένα βίντεο.
Εγώ παρακολουθώ ανυπόμονα, έχω βάλει στο μάτι ένα φορητό cd, αλλά ούτε καν μέχρι εκεί έχει φτάσει, προς το παρόν μόνο μικροπράγματα δίνει, άιντε κανένα παλιογουώκμαν. Πλησιάζω ένα από τα μαντρόσκυλα και του λέω, πότε θα δώσει και τις μεγάλες συσκευές; Τι είπες, μου λέει. Ξαναλέω, πότε θα δώσει τις μεγάλες συσκευές; Έξω, μού λέει. Φύγε. Κυριολεκτικά, δεν υπερβάλλω. Go away, μού είπε, out, και με πέταξε σπρώχνοντας έξω.
Στον δρόμο που βγήκα όλα αυτά μου φαινόταν τόσο απίστευτα που ένιωθα ότι τα είχα φανταστεί. Όμως να’τη στην τσέπη μου η διαφήμιση, νάτος στην γωνία ο κακομοίρης που τις μοιράζει. Μα είναι δυνατόν να γίνεται τέτοιου είδους απάτη και να μην παρεμβαίνει η αστυνομία; Κι αυτοί που μοιράζουν τα διαφημιστικά, δεν ξέρουν ότι στέλνουν τον κόσμο στο στόμα του λύκου; Ρωτάω έναν από αυτούς. Χαμένος στο διάστημα, προφανώς ένας κακομοίρης άστεγος που επιστρατεύτηκε για να μοιράσει τα χαρτάκια, φαίνεται αδιανόητο να συμμετέχει στην όλη επιχείρηση εν γνώσει του. Αστυνομικός πουθενά. Μα τι κάνω, σκέφτηκα τελικά, εγώ θα σώσω το Λονδίνο από τους απατεώνες, βιάζομαι κιόλας πολύ, έχασα πάνω από μια ώρα εκεί μέσα, και έτσι ως εδώ μπορώ να σας πω, π[παραπέρα τι έγινε με την «επιχείρηση» δεν ξέρω.
Είναι προφανές ότι υπήρχαν κράχτες ανάμεσα στο κοινό, αλλά έτσι δεν εξηγείται η βοδινή απάθεια του, και η προθυμία του να εξαπατηθεί. Πιστεύω ότι αυτό που έζησα ήταν μια περίπτωση μαζικού υπνωτισμού. Προφανώς εγώ διέπραξα το αμάρτημα να μην έχω υπνωτιστεί, ως όφειλα, γι’αυτό και με πέταξαν έξω. Είναι γνωστό και καλά τεκμηριωμένο ότι οι άνθρωποι είμαστε επιρρεπείς σε παρόμοιους μαζικούς υπνωτισμούς, και κάποιοι όχι μόνο το ξέρουν καλά αυτό, αλλά ξέρουν και πώς να εφαρμόσουν τις κατάλληλες τεχνικές για να επωφεληθούν. Η πιο απλή εκδοχή του υπνωτισμού των μαζών είναι η διενέργεια «Μαγικών κόλπων», από «Μάγους» όπως ο David Copperfield, που προς τιμήν του δηλώνει ο ίδιος «Μάγος» και όχι Μάγος. Η νόμιμη εκδοχή ενός ελαφρού μαζικού υπνωτισμού, για εμπορικούς λόγους, είναι βέβαια το marketing, που διαφέρει από την «μαγεία» στο ότι ενώ νόμος της συντεχνίας των Μάγων – ταχυδακτυλουργών είναι αν μην αποκαλύπτουν ποτέ στους απέξω τα κόλπα τους, τα κόλπα του μαρκετινγκ όχι μόνο διδάσκονται, με το αζημίωτο βέβαια, αλλά καμμιά φορά φτάνουν και σε ευρύτερης κυκλοφορίας περιοδικά. Να λοιπόν έξι τρόποι που χρησιμοποιούν βασικά έμφυτα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, που εκμεταλλεύονται συνήθως οι «υπνωτιστές», για να κάνουν τους ανθρώπους υποχείριά τους.
RECIPROCATION. Ανταποδοτικότητα.
CONSISTENCY. Συνέπεια. Σταθερότητα.
SOCIAL VALIDATION. Κοινωνική επικύρωση (αποδοχή από τους γύρω).
LIKING. Συνάφεια. Συγγένεια. Συμπάθεια.
AUTHORITY. Κύρος.
SCARSITY. Περιορισμένη διαθεσιμότητα (σε χρόνο ή σε ποσότητα).
Πηγή μου είναι το άρθρο “6 tricks of persuasive people” κάποιου R.Gialdini, από την ειδική έκδοση του Scientific American “Mind” (11/2004). Ας τα πάρουμε όμως ένα ένα...
(συνεχίζεται…)
